O bezpieczeństwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich

Co prawda zimowa aura nie zawitała jeszcze we wszystkie rejony kraju, jednak w górach rozpoczął się już sezon dla miłośników sportów zimowych. Oprócz niewątpliwej przyjemności jaka płynie z wypoczynku na stokach, okres ten wiąże się wieloma obowiązkami, których przestrzegać muszą wszystkie strony zaangażowane w ten rodzaj aktywności. Nie chodzi tu tylko i wyłącznie o korzystających z tych dobrodziejstw konsumentów ale również usługodawców, którzy prowadzą działalność związaną ze sportami zimowymi. Niniejszy poradnik ma na celu zobrazowanie najważniejszych regulacji i zasad, które wpływają na całokształt specyfiki tej branży. Na wstępie konieczne jest wskazanie, że podstawowym aktem prawnym dotyczącym analizowanego zagadnienia jest Ustawa o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich z dnia 18 sierpnia 2011 r. (Dz.U. Nr 208, poz. 1241)(dalej: u.bez.w.górach). Poniżej przedstawię najistotniejsze postanowienia tej regulacji. Nie ulega wątpliwości, że najważniejszym czynnikiem udanego wypoczynku jest bezpieczeństwo. W celu jego zapewnienia konieczne jest odpowiedzialne, dokładne i staranne zachowanie osób korzystających z zimowych atrakcji oraz działających w tym zakresie usługodawców. Art. 3 analizowanej ustawy stanowi, że zapewnienie warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach należy do ministra właściwego do spraw wewnętrznych, organów jednostek samorządu terytorialnego, na terenie których wykonywane jest ratownictwo górskie, dyrekcji parków narodowych i krajobrazowych położonych na obszarze gór, a także do osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej prowadzących w górach zorganizowaną działalność w zakresie sportu, rekreacji lub turystyki. Natomiast samo zapewnienie warunków bezpieczeństwa w górach polega w szczególności na:

1. oznakowaniu terenów, obiektów i urządzeń służących do uprawiania sportu, rekreacji lub turystyki;
2. ustaleniu zasad korzystania z danego terenu, obiektu lub urządzenia;
3. zapewnieniu podmiotom uprawnionym do wykonywania ratownictwa górskiego warunków do organizowania pomocy oraz ratowania osób, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia;
4. ogłaszaniu komunikatu lawinowego.

Warto zwrócić uwagę, że wskazany katalog działań ma charakter przykładowy, otwarty. Oznacza to, że de facto zapewnienie warunków bezpieczeństwa może zostać dokonane za pomocą zróżnicowanych środków, nawet tych które nie zostały wprost wymienione w ustawie. Należy jednak rozróżnić zapewnienie warunków bezpieczeństwa, które wiążą się z reguły z aktywnymi działaniami właściwych podmiotów w celu zminimalizowania ryzyka (np. odśnieżanie, zapewnienie odpowiedniego oznakowania itp.), od obowiązku zachowania należytej staranności w celu ochrony życia i zdrowia. Konieczność dokonania takiego rozróżnienia zauważył również Ustawodawca, który w art. 4 u.bez.w.górach wyodrębnił taką kategorię zachowań. Tym samym, wszystkie osoby przebywające w górach obowiązane są do zachowania należytej staranności w celu ochrony życia i zdrowia własnego oraz innych osób. Rozumie się przez to w szczególności obowiązek:

1. zapoznania się z zasadami korzystania z danego terenu, obiektu lub urządzenia i ich przestrzegania;
2. stosowania się do znaków nakazu i zakazu umieszczanych przez uprawnione podmioty;
3. zapoznania się oraz dostosowania swoich planów aktywności do umiejętności, aktualnych warunków atmosferycznych, prognozy pogody, komunikatu lawinowego dla danego obszaru i zastosowania się do zaleceń i ograniczeń wynikających z ogłoszonego stopnia zagrożenia lawinowego oraz z panujących i przewidywanych warunków atmosferycznych;
4. użytkowania sprzętu odpowiedniego do rodzaju podejmowanej aktywności, sprawnego technicznie i zgodnie z jego przeznaczeniem i zasadami użycia;
5. bezzwłocznego informowania podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa górskiego o zaistniałym wypadku lub zaginięciu osoby oraz o innych zdarzeniach nadzwyczajnych mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo osób.

Z powyższego jednoznacznie wynika, że obowiązek zadośćuczynienia szczególnym wymogom bezpieczeństwa i ostrożności dotyczy wszystkich podmiotów bez wyjątku. Nie oznacza to jednak, że na każdym z nich spoczywają obowiązki tego samego rodzaju. Z punktu widzenia możliwego pociągnięcia do odpowiedzialności za ich niedochowanie najbardziej interesująco kształtuje zagadnienie wymagań stawianych osobom fizycznym, osobom prawnym oraz jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej prowadzącym w górach zorganizowaną działalność w zakresie sportu i rekreacji. W celu bliższego przyjrzenia się tym wymogom konieczne jest przytoczenie najważniejszych postanowień Rozdział 4. u.bez.w.górach zatytułowanego „Bezpieczeństwo na zorganizowanych terenach narciarskich”. Ogólna zasada wyrażona w art. 19 u.bez.w.górach stanowi, że za zapewnienie warunków bezpieczeństwa osób przebywających na zorganizowanych terenach narciarskich odpowiada zarządzający tymi terenami. Komentowany przepis zawiera również sprecyzowanie w/w katalogu działań mających zapewnić warunki bezpieczeństwa, biorąc pod uwagę zakres usług świadczonych przez te podmioty. W tym wypadku zaproponowany przez Ustawodawcę katalog również ma charakter otwarty. Tym samym, zarządzający zorganizowanymi terenami narciarskimi są zobowiązani zatem do:

1. przygotowania, oznakowania, zabezpieczenia terenów, obiektów i urządzeń służących do uprawiania narciarstwa i snowboardingu, oraz bieżącej kontroli stanu zabezpieczeń, oznaczeń i warunków narciarskich;
2. zapewnienia ratownictwa narciarskiego;
3. określenia i upowszechnienia zasad korzystania z danego terenu, obiektu i urządzenia;
4. informowania o warunkach narciarskich i ich zmianach;
5. prowadzenia działalności profilaktycznej i informacyjnej dotyczącej bezpieczeństwa podczas uprawiania narciarstwa i snowboardingu;
6. przekazywania informacji i tworzeniu ułatwień szczególnie istotnych dla potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności, a przebywającymi na zorganizowanych terenach narciarskich.

Oprócz wyżej wskazanych działań, zarządzający zorganizowanymi terenami narciarskimi są zobowiązani wyłączania dla ruchu narciarskiego i snowboardowego całości lub części tych terenów, jeżeli zagrożone są lawinami. Samo wyłączenie z ruchu powinno być dokonane łącznie z odpowiednim oznakowaniem. Natomiast w przypadku, gdy zorganizowane tereny narciarskie są udostępniane użytkownikom również po zmroku, to podmiot zarządzający powinien zadbać o ich oświetlenie w sposób zapewniający możliwość oceny warunków narciarskich oraz czytelność oznakowania i zabezpieczeń. Powszechnie wiadomo, że w szczycie sezonu (tj. w okresie Świąt Bożego Narodzenia, Nowego Roku oraz szkolnych ferii zimowych) każdego dnia ze stoków korzysta ogromna liczba osób. Tłok znacząco utrudnia możliwości ciągłego kontrolowania stanu wprowadzonych zabezpieczeń. Zestawiając tę okoliczność z bardzo zmiennymi i nieprzewidywalnymi warunkami atmosferycznymi w górach, Ustawodawca zdecydował się nałożyć dodatkowy obowiązek na podmioty zarządzające zorganizowanymi terenami narciarskimi. Tym samym, zobowiązani są oni do przeprowadzenia codziennej kontroli stanu zabezpieczeń, oznakowania i stanu przygotowania terenów, obiektów i urządzeń na zorganizowanych terenach narciarskich przed ich otwarciem oraz po ich zamknięciu. Celem tej regulacji jest zmniejszenie ryzyka powstania wypadków na skutek naruszenia infrastruktury związanej z bezpieczeństwem – np. zasypanie przez śnieżycę znaków ostrzegawczych czy też ich bezprawnego uszkodzenia lub usunięcia przez użytkowników stoków. W tym miejscu należy wskazać, że przedmiotem szczegółowej regulacji prawnej są również wymogi dotyczące dopuszczalnych obciążeń narciarskiej trasy zjazdowej (w tym sposobów ich obliczania) oraz szczegółowych warunków oświetlania tych terenów. Zgodnie z ustawową delegacją powyższe kwestie zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie dopuszczalnego obciążenia narciarskiej trasy zjazdowej, sposobu jego obliczania oraz szczegółowych warunków oświetlenia zorganizowanych terenów narciarskich z dnia 19 stycznia 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 102). Wśród dalszych wymogów, jakie muszą spełnić podmioty zarządzające zorganizowanymi terenami narciarskimi, można wskazać m.in. obowiązek przygotowania zorganizowanych terenów narciarskich lub ich fragmentów maszynami śnieżnymi w czasie, gdy są one zamknięte dla ruchu narciarskiego i snowboardowego. Ponadto, konieczne jest dokonanie szczegółowego oznaczenia właściwym znakiem ostrzegawczym oraz zabezpieczenia w taki sposób by nie stwarzały zagrożenia dla osób przebywających na tych terenach wszelkich:

1. przeszkód, których nie da się usunąć,
2. miejsc gdzie prowadzone są prace konserwacyjne, zabiegi sztucznego naśnieżania oraz stabilizacji pokrywy śnieżnej,
3. miejsc w pobliżu podpór, urządzeń transportu linowego i taśmowego przeznaczonych do transportu osób,
4. granic narciarskich tras zjazdowych i nartostrad,
5. miejsc szczególnie niebezpiecznych o trudnym do przewidzenia ukształtowaniu

Powyższa zasada znajduje swoje zastosowanie również w odniesieniu do przeszkód sztucznych, w szczególności urządzeń transportu taśmowego, podpór urządzeń transportu linowego, słupów oświetleniowych, urządzeń naśnieżających, pojazdów mechanicznych znajdujących się w odległości mniejszej niż 2 m od granicy trasy zjazdowej lub nartostrady są odpowiednio zabezpieczone. Wskazane regulacje prawne sprowadzają się tak naprawdę do tego, aby w granicach narciarskiej trasy zjazdowej i nartostrad, nie znajdowały się niezabezpieczone i nieoznakowane przeszkody stanowiące zagrożenie dla osób uprawiających narciarstwo i snowboarding. Oprócz wyżej wskazanych zobowiązań nałożonych na zarządzających zorganizowanymi terenami narciarskimi, przepis art. 28 u.bez.w.górach nakłada również na te osoby szereg obowiązków informacyjnych. Przede wszystkim konieczne jest informowanie o zasadach korzystania ze zorganizowanych terenów narciarskich poprzez umieszczenie i rozpowszechnienie tych informacji w miejscach wejścia na te tereny. W praktyce informacje te są umieszczane przy punktach sprzedaży biletów wstępu i przy stacjach urządzeń transportu linowego i taśmowego przeznaczonych do transportu osób. Ponadto, niezależnie od powyższego, w tych miejscach konieczne jest zamieszczanie:

1. map poglądowych zorganizowanych terenów narciarskich z zaznaczeniem przebiegu, trudności, długości i sposobu oznaczenia udostępnionych do użytku narciarskich tras zjazdowych, biegowych oraz nartostrad oraz miejsca udzielania pierwszej pomocy;
2. informacji o ewentualnych zamknięciach niektórych narciarskich tras zjazdowych, biegowych, nartostrad lub ich odcinków;
3. informacji o warunkach narciarskich obejmujące w szczególności warunki śniegowe, stan przygotowania trasy, temperaturę, prędkość wiatru, widzialność;
4. informacji promujące zasady bezpiecznego uprawiania narciarstwa i snowboardingu;
5. sposobów powiadamiania o wypadkach wraz z numerami telefonicznymi lokalnego ratownictwa narciarskiego oraz numerami alarmowymi.

Przedstawione obowiązki i wymogi stawiane głównie podmiotom zarządzającym zorganizowanymi terenami narciarskimi stanowią podstawę środków mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa na stokach. Szczegółowe omówienie wszystkich związanych z tą problematyką obostrzeń wybiega jednak poza ograniczone ramy niniejszego poradnika, który ma na celu zarysowanie Państwu głównych aspektów zagadnienia. W moim odczuciu rzetelne i sumienne wykonywanie nałożonych przez ustawodawcę zobowiązań nie tylko zapewnia osobom korzystającym ze zorganizowanych terenów narciarskich bezpieczeństwo życia i zdrowia, ale również zabezpiecza interesy samych usługodawców poprzez ograniczenie ich odpowiedzialności. Nie ulega bowiem wątpliwości, że trudniejsze będzie ewentualne dochodzenie roszczeń przeciwko zarządcy, który kompleksowo wypełnił ciążące na nim obowiązki.