20.05.2025
W dzisiejszym wpisie przyjrzymy się bliżej środkom nadzorczym stosowanym wobec stowarzyszeń i fundacji. Wskazane podmioty stanowią jedną z podstawowych form działalności obywatelskiej w Polsce, umożliwiając obywatelom zrzeszanie się w celu realizacji wspólnych celów społecznych, kulturalnych, sportowych i innych. Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej (art. 58), wolność zrzeszania się jest zagwarantowana, jednak jej realizacja podlega pewnym ograniczeniom wynikającym z konieczności zapewnienia zgodności działania tych podmiotów z porządkiem prawnym i interesem publicznym. W tym celu przewidziano środki nadzoru, które mają na celu zapewnienie legalności funkcjonowania stowarzyszeń i fundacji. Organy nadzoru mają obowiązek reagowania na nieprawidłowości, przy zachowaniu zasady proporcjonalności oraz respektowania autonomii tych organizacji.
Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie związane z funkcjonowaniem i nadzorem nad stowarzyszeniami jest ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2020 r. poz. 2261, dalej jako: u.stow.). Z kolei w odniesieniu do fundacji są to przepisy ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. z 2023 r. poz. 166, dalej jako: u.f.).
Zgodnie z art. 8 ust. 5 u.stow. nadzór nad działalnością stowarzyszeń należy do:
Szczegółowe kompetencje organu nadzorującego zostały określone w rozdziale 3 u.stow. Warto przy tym zaznaczyć, że nadzór nad stowarzyszeniami wykonywany jest wyłącznie z punktu widzenia kryterium szeroko rozumianej legalności. Poza zgodnością z przepisami prawa odnosi się bowiem również do postanowień statutu. Nie odnosi się zaś do merytorycznej strony działalności stowarzyszeń. Organy nadzoru nie są uprawnione do ingerowania w autonomię stowarzyszeń w zakresie ich działalności merytorycznej. Oznacza to, że nie mogą one narzucać stowarzyszeniom celów, sposobów działania o ile mieszczą się one w granicach prawa i zgodne są ze statutem. Ingerencja państwa w działalność stowarzyszeń dopuszczalna jest jedynie w sytuacjach, gdy dochodzi do naruszenia prawa, a nie w przypadku zwykłej niezgodności z oczekiwaniami organów. Taka wykładnia zapewnia realizację konstytucyjnie zagwarantowanej wolności zrzeszania się i chroni pluralizm organizacji społecznych, który jest fundamentem demokratycznego państwa prawa. Dopiero sąd powszechny (a nie administracyjny) może podejmować względem stowarzyszenia stosowne środki prawne (por. post. WSA w Gliwicach z 22.02.2010 r., IV SA/Gl 833/09, LEX nr 626282; post. WSA w Gliwicach z 14.12.2009 r., IV SAB/Gl 67/09, LEX nr 626338).
Ponadto organy nadzorujące nie są upoważnione do interpretowania statutu, jako że do tego upoważnione są wyłącznie władze stowarzyszenia. Organy nadzoru i sąd mogą jedynie badać, czy interpretacja dokonana przez organy stowarzyszenia odpowiada prawu. Organ nadzorujący ma zatem prawo w wyznaczonym terminie żądać:
Co niezwykle istotne, organ nadzorujący jest obowiązany wskazać uzasadnienie żądań, o których mowa powyżej.
W przypadku niezastosowania się stowarzyszenia do ww. żądań sąd, na wniosek organu nadzorującego, może nałożyć grzywnę w wysokości jednorazowo nieprzekraczającej 5000 zł. Od grzywny można zwolnić, jeżeli po jej wymierzeniu stowarzyszenie niezwłocznie zastosuje się do żądań organu nadzorującego. Stowarzyszenie, w terminie 7 dni, może wystąpić do sądu o zwolnienie od grzywny.
Ustawodawca w art. 28 u.stow. wyposażył organ nadzorujący w środki o charakterze nadzorczym
(w przeciwieństwie do środków z art. 25 p.s., mających charakter kontrolny). Ustawa przewiduje trzy rodzaje środków nadzoru:
Zatem sąd, na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora, może:
Sąd rozpoznając powyższy wniosek może na wniosek lub z własnej inicjatywy wydać zarządzenie tymczasowe o zawieszeniu w czynnościach zarządu stowarzyszenia, wyznaczając przedstawiciela do prowadzenia bieżących spraw stowarzyszenia. Rozpoznając wniosek o rozwiązanie stowarzyszenia, sąd może zobowiązać władze stowarzyszenia do usunięcia nieprawidłowości w określonym terminie i zawiesić postępowanie. W razie bezskutecznego upływu terminu, sąd, na wniosek organu nadzorującego lub z własnej inicjatywy, podejmie zawieszone postępowanie. Z kolei, jeżeli stowarzyszenie nie posiada zarządu zdolnego do działań prawnych, sąd, na wniosek organu nadzorującego lub z własnej inicjatywy, ustanawia dla niego kuratora.
Ustawa o fundacjach wymienia następujące organy nadzorujące:
W odniesieniu do fundacji w doktrynie podkreśla się, że obowiązujący system nadzoru nad fundacjami oparty jest na zasadzie, zgodnie z którą kompetencje organów sprawujących nadzór limitowane są jego celem. O wyborze konkretnego środka nadzoru decyduje organ wykonujący nadzór. Przewidziane w ustawie środki nadzoru nie pozwalają jednak na bezpośrednie przejmowanie przez organ nadzorczy kompetencji organów fundacji.
Właściwy minister lub starosta może wystąpić do sądu o uchylenie uchwały zarządu fundacji, pozostającej w rażącej sprzeczności z jej celem albo z postanowieniami statutu fundacji lub z przepisami prawa. Organ ten może jednocześnie zwrócić się do sądu o wstrzymanie wykonania uchwały do czasu rozstrzygnięcia sprawy.
Wskazany wyżej środek nadzoru stosowany jest wówczas, gdy dojdzie do stwierdzenia, że fundacja prowadzi działania niezgodne z przepisami prawa i statutem oraz z celem, w jakim została ustanowiona. W takiej sytuacji właściwy minister lub starosta mają obowiązek złożyć stosowny wniosek do sądu, który w postępowaniu nieprocesowym może zastosować środek nadzorczy wobec fundacji. Tak więc wskazany środek nadzoru stosuje sąd, uprawnienia zaś organów nadzoru są ograniczone do występowania do sądu z wnioskami o zastosowanie środka nadzoru, czyli wydania przez sąd postanowienia w sprawie zgodności działania fundacji z przepisami prawa i statutem oraz celem, w jakim fundacja została ustanowiona (por. postanowienie SN z 20.04.2011 r., I CZ 21/11, LEX nr 795135).
W stosunku do fundacji korzystającej ze środków publicznych i prowadzącej działalność na obszarze całego kraju, w zakresie działalności prowadzonej na obszarze właściwości miejscowej samorządu powiatowego, starosta wykonuje uprawnienia wynikające z przepisów art. 12-15 (czyli o charakterze nadzorczym).
Zarówno stowarzyszenia, jak i fundacje, podlegają również szczególnym regulacjom wynikającym
z przepisów ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2025 r. poz. 644). Ze względu na specyfikę tych regulacji oraz ich rosnące znaczenie w działalności organizacji pozarządowych, kwestia ta zostanie szczegółowo omówiona w odrębnym wpisie.
Nadzór nad organizacjami pozarządowymi ma na celu nie tylko eliminować brak transparentności, przekraczanie kompetencji przez zarząd czy niewłaściwe gospodarowanie majątkiem, ale także ochronę interesu publicznego i zaufania społecznego. Przejrzystość i zgodność z prawem są kluczowe dla utrzymania wsparcia ze strony samorządów, instytucji państwowych i darczyńców.
Aby uniknąć interwencji nadzorczej, stowarzyszenia i fundacje powinny:
Jeżeli macie pytania dotyczące nadzoru nad klubami sportowymi, prosimy o kontakt: bok@prawosportowe.pl
AUTOR
Portal prawosportowe.pl powstał w 2012 roku i od tego czasu dostarcza czytelnikom wiedzę z zakresu szeroko rozumianego prawa sportowego.
14.05.2025
06.03.2025
26.02.2025
05.02.2025
13.11.2024
Portal prawosportowe.pl powstał w 2012 roku i od tego czasu dostarcza czytelnikom wiedzę z zakresu szeroko rozumianego prawa sportowego. Odbiorcami naszych treści są sportowcy amatorzy i profesjonalni, trenerzy, sędziowe, menedżerowie, agenci, działacze organizacji sportowych, sponsorzy. Jesteśmy po to, by pomagać i edukować w sporcie.
Portal od samego początku jest wspierany przez Kancelarię Prawa Sportowego i Gospodarczego DAUERMAN
Zgodnie z art. 13 ust. 1 i ust. 2 Ogólnego rozporządzenia Parlamentu i Rady Unii Europejskiej o ochronie danych osobowych z dnia 27 kwietnia 2016 r. informujemy, iż:
PrawoSportowe.pl Sp. z o.o.
ul. Powstańców Śląskich 9
53-332 Wrocław
tel. +48 693 672 258
e-mail: bok@prawosportowe.pl
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w Twojej działalności sportowej, napisz do nas korzystając z poniższego formularza.
Pamiętaj – odległość nie stanowi problemu. Działamy całkowicie on-line.
Przedstaw nam swój problem, a my dokonamy wstępnej bezpłatnej analizy prawnej. Następnie przedstawimy, co możemy wspólnie w tej sprawie zrobić oraz zaproponujemy zasady współpracy. Oczywiście za wszelkie usługi otrzymasz fakturę VAT.
Polityka prywatności PrawoSportowe.pl Sp. z o.o.
