Zasady etyczne obowiązujące w sporcie piłki nożnej

W jednym z ostatnich artykułów pisałem o tym, kto odpowiada za naruszenie przepisów Kodeksu Etycznego PZPN, a dziś z kolei mowa będzie o zasadach etycznych obowiązujących w sporcie piłki nożnej.

Te zasady zostały ujęte w Rozdziale 2 Kodeksu Etycznego  „Naczelne zasady etyczne obowiązujące w sporcie piłki nożnej”. Są nimi: zasada fair play (Uchwały nr IX/142 z dnia 4 listopada 2020 roku Zarządu Polskiego Związku Piłki Nożnej w sprawie przyjęcia Kodeksu Etycznego Polskiego Związku Piłki Nożnej). Są to: zasada fair-play (art. 7); zasada uczciwości (art. 8); zasady sprawiedliwości i równości w sporcie (art. 9); zasada szacunku w sporcie piłki nożnej (art. 10); zasada życzliwości (art. 11); zasady koleżeństwa i wzajemności (art. 12); zasada rzetelności (art. 13); zasada wytrwałości (art. 14); zasada zachowania poczucia godności i honoru (art. 15); zasada solidarności (art. 16); zasada odpowiedzialności (art. 17); zasada bezwzględnego przestrzegania norm (art. 18); zasada integralności rozgrywek piłkarskich (art.19); zasada bezstronności sędziowskiej (art. 20); zasada medialnej współodpowiedzialności etyczno-edukacyjnej (art. 21) oraz zasada kulturalnego dopingu (art. 22).

Warto jednak na początku skoncentrować się na „prawie do uprawiania sportu piłki nożnej” (art.5 Uchwały IX/142) i pojęciu „etyki piłkarskiej” (art. 6).

Prawo do uprawiania sportu – z art. 5 ust. 1 Uchwały wynika, że uprawianie sportu piłki nożnej jest prawem każdego człowieka. Każdy zawodnik musi mieć możliwość uprawiania futbolu bez jakiejkolwiek dyskryminacji i w duchu olimpizmu, co wymaga wzajemnego zrozumienia, przyjaźni, solidarności i fair play. Z kolei zgodnie z ust. 2, olimpizm jest filozofią życia chwalącą i łączącą w zrównoważony sposób wszystkie podmioty ruchu sportowego, w tym ich jakość ciała, woli i umysłu. Wiążąc sport z kulturą i edukacją, olimpizm dąży do harmonijnego rozwoju człowieka i stworzenia mu takiego sposobu życia, który opiera się na radości z wysiłku, wychowawczych wartościach każdej dyscypliny sportu, odpowiedzialności społecznej oraz poszanowaniu uniwersalnych podstawowych zasad etycznych.

Z kolei w art. 6 znajdujemy pojęcie etyki piłkarskiej. Zgodnie z ust. 1, etyką piłkarską jest zespół norm i ocen moralnych, którym powinny kierować się w swoim postępowaniu wszystkie podmioty ruchu piłkarskiego w Polsce. Etyka piłkarska jest kategorią normatywną utworzoną w oparciu o tradycje sportu antycznego i nowożytnego, idee olimpizmu i współczesnej piłki nożnej, a także przepisy i decyzje upoważnionych władz piłkarskich (ust. 2) oraz odwołuje się do określonego katalogu zasad i reguł współczesnej kultury oraz sportu, takich jak fair play, uczciwość, sprawiedliwość, szacunek, życzliwość i koleżeństwo, rzetelność, wytrwałość, honor, godność i lojalność, kultura i gościnność, solidarność i wierność, odpowiedzialność oraz integralność rozgrywek sportowych (ust 3).

Zasada fair-play, zawarta w art. 7 Uchwały nr IX/142 z dnia 4 listopada 2020 roku Zarządu Polskiego Związku Piłki Nożnej w sprawie przyjęcia Kodeksu Etycznego Polskiego Związku Piłki Nożnej. Zgodnie z ust. 1, Fair play jest podstawowym standardem etycznym, formułującym w pierwszym rzędzie postulat czystej, uczciwej rywalizacji sportowej, przebiegającej według ustalonych reguł gry. Będąc modelem pożądanego zachowania czy postawy na boisku lub poza nim, pozwala na utożsamianie czystej gry lub postępowania w sporcie piłki nożnej z przestrzeganiem obowiązujących w niej przepisów.

Z kolei wedle ust. 2, W praktycznym wymiarze fair play przejawia się w szczególności w:

- dobrowolnym podporządkowaniu się obowiązującym w sporcie piłki nożnej przepisom,

- pozostawieniu końcowego i cząstkowych rozstrzygnięć w trakcie rywalizacji sportowej wyłącznie umiejętnościom taktycznym oraz psychicznemu przygotowaniu sportowców, realizowanym przy przestrzeganiu reguł gry i uwzględnieniu wynikających w jej ramach przypadków sytuacyjnych,

- świadomej rezygnacji z możliwości uzyskania nieuczciwego zwycięstwa, również w sytuacji, gdy jest ono niezauważalne dla przeciwnika i sędziego,

- akceptowaniu bez dyskusji decyzji sędziego, choćby niekorzystnych dla zespołu lub zawodnika,

- szacunku dla przeciwnika i okazywania go za pomocą takich gestów, jak niewyrażanie niezadowolenia z nieudanej akcji lub przegranej, podanie przeciwnikowi ręki po zakończonej rywalizacji,

- przeciwstawianiu się grze faul, polegającej na wprowadzaniu do rywalizacji w piłce nożnej zachowania niezgodnego z prawidłami danej gry oraz szkodzącej szansom i pozycjom konkurenta (przeciwnika),

Zasada uczciwości zawarta w art. 8, polega na przestrzeganiu w relacjach piłkarskich istniejących reguł postępowania, reguł gry i uznanych społecznie norm moralnych, nawet gdy inni tego nie widzą lub nie oczekują. Wyraża się ona w szczególności w przedkładaniu dobra i interesu piłki nożnej (oraz chroniących je ustalonych norm) nad korzyść osobistą oraz w dotrzymywaniu danego słowa, zwłaszcza przy realizacji zobowiązań umownych. Zgodnie z ust. 2, działacze, sponsorzy i inne osoby sprawujące pieczę nad zespołami piłkarskimi nie mogą nigdy i pod żadnym pozorem żądać od zawodników i szkoleniowców zachowań niezgodnych z etyką sportową. Dotyczy to w szczególności stosowania środków dopingujących, udziału w zakładach bukmacherskich czy jakiegokolwiek wpływania na wyniki sportowe. Zawodnicy powinni solidarnie odmawiać poleceń lub życzeń, które godzą w ich honor i czystość reguł gry. Jedną z form realizacji uczciwości w sporcie jest prawdomówność, która powinna cechować wszystkie osoby wypowiadające się publicznie co do przebiegu konkretnej rywalizacji sportowej (ust. 3). W ust. 4 zostały zawarte wymogi uczciwości osób funkcyjnych związanych z meczem piłkarskim, co znalazło odzwierciedlenie w takim brmieniu przepisu: „Wymóg bezwzględnej, niepodatnej na matactwa i jakiekolwiek przekupstwo uczciwości dotyczy także obserwatorów i delegatów meczowych, a także arbitrów piłkarskich, zobowiązanych do ferowania obiektywnych decyzji i dawania zawsze jednoznacznego przykładu zawodnikom i widzom”.

Zasady sprawiedliwości i równości w sporcie. Wedle art. 9 ust. 1, Sprawiedliwość oznacza uczciwe i bezstronne postępowanie wobec siebie i innych osób, realizowane według przyjętych w ruchu piłkarskim norm i zasad etycznych. Wymaga ona w szczególności zachowania równych szans i uprawnień w zakresie dostępu do wartości realizujących potrzeby poszczególnych grup środowiska piłkarskiego oraz okazywania szacunku i poszanowania tych praw ze strony innych osób. Zasada sprawiedliwości oznacza również, iż osoba, która narusza przepisy regulaminu rywalizacji sportowej, powinna podlegać odpowiedniej i identycznej dla wszystkich karze, zaś ten, kto wykazuje skutecznie swą przewagę i sytuację we wszelkich zachowaniach i sytuacjach sportowych, powinien być nagrodzony uznaniem prawidłowo zdobytych goli, punktów i miejsc w rankingu (ust. 2). Zasada sprawiedliwości odnosi się też do organów związkowych. Zgodnie z ust. 3, w zakresie działania wszelkich organów orzekających Związku i jego organizacji członkowskich zasada sprawiedliwości wymaga bezstronnego i niezależnego postępowania oraz wydawania w pełni bezstronnych orzeczeń. Równość w sporcie została zdefiniowana w ust 4, w następujący sposób: „W zawodach sportowych spotykają się zawsze rywale, którzy jako jednostki i zespoły dysponują równoważną sytuacją prawną i sportową. Aby rywalizacja miała racjonalne uzasadnienie oraz była sprawiedliwa, wszystkich jej uczestników muszą obowiązywać równe prawa i obowiązki”.

Zasada szacunku w sporcie piłki nożnej została zawarta w art. 9, a zgodnie z ust. 1, szacunek oznacza akceptację postawy i zachowań drugiego człowieka, jego właściwości, dokonań, dążeń i poglądów, realizowaną bez względu na ich zgodność z cechami własnymi osoby dokonującej oceny. Może ona zawierać elementy podziwu, respektu, afirmacji, poważania innej osoby, uznania jej określonych cech za cenne i wartościowe. W ust. 2 zdefiniowany został szacunek do rywala: „O szacunku dla rywala w trakcie rywalizacji piłkarskiej świadczą nie tylko gesty wynikające z oficjalnego ceremoniału (m.in. powitanie zespołów przed meczem i podziękowanie sobie za wspólną grę po jej zakończeniu), ale również niepisane reguły kształtowane w trakcie gry sportowej, jak moralny obowiązek przeskoczenia leżącego bramkarza”. W kontekście zasady szacunku rywalizację sportową należy pojmować jako doskonalenie własnych umiejętności i cech osobowościowych z pomocą przeciwnika, którego należy szanować i któremu należy okazywać szacunek. Innymi słowy – wszelkie działania we współzawodnictwie sportowym mogą być dokonywane przy udziale przeciwnika, z którym się rywalizuje. W procesie szkolenia już od najmłodszych lat należy zawodnikom wpajać prawidłowość, „że przeciwnik to partner”, dzięki któremu można poprawić własne umiejętności w działaniu sportowym i odnieść nad nim zwycięstwo (ust. 3).

I ostatnia omawiana dzisiaj zasada, czyli zawarta w art.11 Kodeksu Etycznego - zasada życzliwości. Z postanowień art. 11 ust. 1 wynika, że życzliwość oznacza przychylność, umiejętność postawienia się w sytuacji drugiego człowieka, przeniknięcia jego dążeń i pragnienia ich spełnienia, a także przyjęcie domniemania istnienia pozytywnych motywów w działaniach innych osób, jak również interpretację ich zachowań w sposób dla nich korzystny, dopóki zezwalają na to okoliczności faktyczne danego przypadku. Ponadto wedle ust. 2, życzliwość jest cechą szczególnie istotną dla budowania relacji międzyludzkich w sporcie piłki nożnej. Rzutuje ona na jakość współpracy pomiędzy różnymi podmiotami ruchu piłkarskiego, a także pozwala na zachowanie spokoju i rozwagi w sytuacjach skrajnego stresu i napięcia, jakie generują sytuacje pojawiające się w trakcie rywalizacji sportowej. Dotyczy to zarówno zachowań wobec partnerów z własnego zespołu, jak też przeciwników i sędziów. Zasada życzliwości odnosi się w szczególności do trenerów, instruktorów i nauczycieli, których powinien cechować obiektywizm w ocenie szans i poziomu rywalizacji sportowej zawodników, połączony z maksymalną życzliwością wobec podopiecznych, pozwalającą wykorzystywać wszystkie ich możliwości i szanse dla dobra reprezentowanych zespołów i samych sportowców. Od lekarzy, trenerów i pośredników transakcyjnych należy żądać bezwzględnego poszanowania zdrowia zawodników (ust. 4). Z kolei z ust. 3 wynika, że jakikolwiek błąd czy faul popełniony w czasie meczu piłkarskiego nie powinien powodować – przy życzliwym podejściu – sytuacji konfliktowych.

Pozostałe zasady zawarte w Kodeksie etycznym omówimy w jednym z kolejnych wpisów.