Prawne aspekty zmiany barw narodowych

W niniejszym artykule wyjaśniam warunki, jakie winien spełnić zawodnik decydujący się na zmianę barw narodowych. Wskazuję również na ostatnie najgoręcej komentowane w świecie sportu sprawy związane z „transferem” reprezentantów krajów pomiędzy federacjami oraz, jakie to ma znaczenie dla przyszłości Biało-czerwonych.

W przeddzień startu Ligi Narodów, ale też w świetle co raz częściej pojawiających się informacji na temat walk krajowych federacji o „zakontraktowanie” perspektywicznego zawodnika, tematem który rozpala serca kibiców na całym świecie jest możliwość „transferu” z jednej reprezentacji do drugiej.

O ile motywacje determinujące takie postępowanie zawodników mogą być różne i ciężko mierzalne, o tyle już w zakresie samych regulacji dotyczących zmian przywdziewanych przez nich barw narodowych, mamy tylko kilka, dość jasno sprecyzowanych wariantów.

Podstawową zasadą, wyrażoną w art. 5 ust. 1 i 2 Statutu FIFA jest możliwość reprezentowania barw krajowych tylko jednej federacji. Każdy kto posiada obywatelstwo danego państwa (niezależne od miejsca zamieszkania) jest uprawniony do gry w jego reprezentacji. Co do zasady, z wyjątkiem okoliczności wymienionych w art. 8 Statutu FIFA, gracz, który zagrał w reprezentacji jednego kraju - w oficjalnych międzynarodowych rozgrywkach dowolnej kategorii lub dowolnego typu piłki nożnej (w całości lub w części) -  nie będzie mógł reprezentować innej nacji. 

Kiedy można zmienić barwy narodowe?

Narodowość uprawniająca graczy do reprezentowania więcej niż jednego kraju

Reguła, o której mowa powyżej, może nie mieć zastosowania jedynie w określonych okolicznościach, np.: jeżeli gracz uprawniony jest do reprezentowania więcej niż jednego państwa, w związku z posiadaną narodowością, może występować w międzynarodowych spotkaniach jednego z tych krajów, o ile poza posiadaniem właściwego obywatelstwa, spełnienia przynajmniej jeden z następujących warunków:

1. urodził się na terytorium stosownej federacji;
2. jego biologiczna matka lub ojciec urodzili się na terytorium stosownej federacji;
3. jego babcia lub dziadek urodzili się na terytorium stosownej federacji;
4. mieszkał na terytorium stosownej federacji przynajmniej przez 2 lata.

Nabycie nowego obywatelstwa

Zawodnik, który nabył nowe obywatelstwo, ale nie zagrał dotychczas w żadnym oficjalnym międzynarodowym spotkaniu kary „A”, może zagrać dla swojego „nowego” kraju, jeżeli spełni jeden z następujących warunków:

1. urodził się na terytorium stosownej federacji;
2. jego biologiczna matka lub ojciec urodzili się na terytorium stosownej federacji;
3. jego babcia lub dziadek urodzili się na terytorium stosownej federacji;
4. po osiągnięciu osiemnastego roku życia mieszkał na terytorium stosownej federacji przynajmniej przez 5 lat.

Zmiana barw narodowych

Jeżeli zawodnik posiada więcej niż jedno obywatelstwo lub nabył nowe obywatelstwo lub jest uprawniony do gry dla kilku reprezentacji narodowych w związku z posiadanym obywatelstwem, może złożyć wniosek o zmianę kadry, do której reprezentowania jest obecnie uprawniony, na reprezentację, której obywatelstwo posiada, z zastrzeżeniem następujących warunków:

1. nie zagrał dotychczas (w części lub w całym) w oficjalnym międzynarodowym spotkaniu kadry „A’ dotychczas reprezentowanej federacji, a także, w momencie swojego pierwszego pełnego lub chociażby częściowego występu w oficjalnym międzynarodowym spotkaniu dla dotychczasowej reprezentacji, posiadał obywatelstwo kraju, w którym chciałby zagrać;
2. nie będzie dopuszczony do reprezentowania nowych barw narodowych w żadnych rozgrywkach, w których brał już udział reprezentując dotychczasową federację.

Ponadto, w przypadku, gdy dany piłkarz zdołał już zadebiutować w oficjalnym, międzynarodowym meczu seniorskiej reprezentacji dotychczas reprezentowanego państwa, straci na stałe jego obywatelstwo bez swej zgody lub wbrew swojej woli w wyniku decyzji rządu tego państwa, może ubiegać się o zgodę na grę w barwach innego kraju, którego obywatelstwo posiada lub nabędzie.

Zgoda na „transfer” pomiędzy reprezentacjami

Zgoda na „transfer” zawodnika z jednej kadry do drugiej wyrażana jest na podstawie pisemnego, uzasadnionego wniosku. Należy jednak mieć na uwadze, że zawodnik, który z takim wnioskiem wystąpił, do czasu rozstrzygnięcia sprawy i zmiany jego statusu przez FIFA, nie będzie uprawniony do gry dla żadnej z reprezentacji, a jego występ grozi walkoverem.

W tym miejscu należy również zaznaczyć, że takiego „transferu” można dokonać tylko raz. Nie ma zatem możliwości, aby piłkarz np. z obywatelstwem brytyjskim zagrał najpierw w eliminacjach mistrzostw Europy do lat 21 w barwach Walii, po czym wziął udział w oficjalnym spotkaniu eliminacji mistrzostw świata w seniorskiej reprezentacji Anglii, a w razie powodzenia młodzieżowej reprezentacji Walii oraz utraty miejsca w składzie Anglików został zgłoszony przez Walię do kadry na mistrzostwa EURO U-21 i w nich wystąpił.

O ile takie ruchy dopuszczalne są jeszcze w kategoriach młodzieżowych (zawodnicy są zapraszani na zmianę na zgrupowania kadr U-15 np. Polski i Niemiec), o tyle w przypadku rozegrania choćby jednego spotkania oficjalnego w pierwszej drużynie narodowej danego kraju (patrz przykład powyżej), co do zasady zamyka się sobie taką ewentualność.

Naturalizowani reprezentanci

Piłkarz, który nabył nowe obywatelstwo bez wyraźnego związku z danym krajem, nie będzie uprawniony do gry w jego reprezentacji.

Naturalizacja, która pozwala graczom pozbawionym oczywistych związków z nowym krajem grać z jego godłem na piersi budzi ogromne kontrowersje. Celem ochrony interesów krajowych federacji piłkarskich, FIFA przyjęła, że aby zawodnik mógł zagrać w danej drużynie narodowej, poza posiadaniem właściwego obywatelstwa, zobowiązany jest spełniać co najmniej jeden z następujących kryteriów:

1. a) urodził się na terytorium danej federacji;
2. b) jego biologiczna matka lub ojciec biologiczny urodzili się na terytorium danej federacji;
3. c) jego babcia lub dziadek urodzili się na terytorium danej federacji;
4. d) mieszkał nieprzerwanie przez co najmniej 2 lata na terytorium danej federacji.

Zdaniem FIFA powyższe warunki są w stanie zapewnić, że w momencie „naturalizacji” zawodnik będzie miał wyraźne więzi z danym krajem.

Przykłady głośnych zmian barw narodowych w międzynarodowym futbolu

Mimo istotnych obostrzeń, nałożonych przez Statut FIFA na głodnych gry w innej niż dotychczasowa reprezentacji zawodników, gracze nawet światowego formatu, często korzystają z pozostawionych furtek we wskazanych przepisach. Jednym z przykładów, o którym było dość głośno, był Diego Costa, który zanim przeniósł się do szatni La Furia Roja, zakładał żółto-niebieski trykot Brazylii. Jak zatem jego „transfer” do reprezentacji Hiszpanii był możliwy? Costa spełnił warunki wskazane w Statucie FIFA wykazując m.in., że dotychczasowe mecze w drużynie wielokrotnych mistrzów świata były wyłącznie spotkaniami towarzyskimi, co jak zostało powyżej wyjaśnione, nie stanowiło przeszkody dla takiego rozwiązania. Kolejnym głośnym przykładem jest też dobrze znany Thiago Motta, który dwukrotnie w meczach towarzyskich reprezentował Brazylię, zanim stanął w jednej linii z Gigi Buffonem by odśpiewać „Il Canto degli Italiani”.

Walka o zdolną młodzież

Obecnie nie istnieją ścisłe zasady dotyczące zmiany barw narodowych na poziomie młodzieżowym, ponieważ gry te liczone są, jako mecze nieoficjalne. Niemniej jednak, federacja, której celem jest „zakontraktowanie” wyróżniającego się młodzieżowca, musi mieć na względzie, że winien on spełniać wymogi stawiane przez art. 8 Statutu FIFA.

Jak to wygląda w praktyce? Krajowe federacje piłkarskie dosłownie walczą o tych najzdolniejszych. Gracz, który reprezentuje dziś Polskę w kwalifikacjach i finałach turniejów międzynarodowych, ale tylko na poziomie młodzieżowym, a następnie dostaje szanse pokazania swoich umiejętności w seniorskiej kadrze, w dalszym ciągu w łatwy sposób może zostać przekonany do gry np. w barwach Szwecji, Niemiec, Anglii, czy Francji. Zdecydowanie jest to kwestia, która wymaga głębszej analizy i rozważenia wprowadzenia ewentualnych regulacji w tym zakresie. Najlepszym na tę chwilę swoistym magnesem przyciągającym uwagę młodzieży i zachęcającym do gry z orzełkiem na piersi są jednak, obok co raz lepszego poziomu szkolenia, wyniki kadry Adama Nawałki - i nie ukrywajmy, im lepsze rezultaty pierwszej reprezentacji, tym większa chęć zagrania w niej.

Czy Pique będzie mógł reprezentować barwy Katalonii?

Tak jak w przypadku graczy Kosowa, którzy wcześniej reprezentowali barwy innego kraju, tak i tutaj warunki wymagane art. 5 - 8 Statutu FIFA nie zostałyby spełnione. W sprawie Kosowa FIFA zrobiła jednak wyjątek, umożliwiając graczom reprezentowanie nowopowstałego kraju, z którym się identyfikują. Należy jednak pamiętać, że jest to wyjątkowa sytuacja, choć, jak wiemy, tego samego dnia, w którym Kosowo przystąpiło do FIFA, zrobił to też Gibraltar. Na kanwie ostatnich wydarzeń można hipotetycznie zakładać, że tą samą drogą pójść mogą zawodnicy urodzeni w Katalonii, a reprezentujący na co dzień barwy Hiszpanii. Czy tak się jednak stanie, przekonamy się w przyszłości.